De titel intrigeert: ‘Advice for Future Corpses and those who love them.’ Zo origineel als de titel, is ook de inhoud. Tisdale is stervensbegeleider en zen-beoefenaar en dat zie je beide terug in dit boek.

Het boek biedt een zen-perspectief op sterven, maar het is ook goed te lezen als je a-religieus bent of van een andere gezindte. Down to earth, wijs, met veel voorbeelden. Het spirituele proces staat centraal maar Tisdale blijft ver weg bij sterven als louter cerebrale oefening. Haar boek gaat óók over braken, ontlasting, bloed, pijn, uitzichtloosheid, verdriet. Sterven is niet altijd mooi. Ze beschrijft het sterven van Perry, die er willens en wetens voor kiest om thuis te sterven, zonder pijnstillers, zonder andere verzachting. Er zijn besmeurde lakens, er is pijn. En in al die lichamelijkheid beschrijft ze het spirituele proces van sterven.

Het boek gaat over veel meer zaken, maar voor mij persoonlijk waren twee lessen het belangrijkst. De eerste les voor mij gaat over identiteit. Voor Tisdale is een belangrijk onderdeel van het sterven het niet langer identificeren met je rollen, bijvoorbeeld: ‘ik ben wetenschapper’, ‘ ‘ik ben vrouw’ ‘ ik ben Nederlander’ ‘ ik ben moeder’. Het licht dragen van je identiteit helpt in het benaderen van wie je in de kern bent en ook in het loslaten van het leven. Tisdale laat zien dat die identificaties soms gaan over rollen waarvan je niet eens bewust was dat ze belangrijk voor je waren. Zo schrijft ze over een man die dacht zijn identiteit licht te dragen, en op het sterfbed erachter komt dat hij zich nog steeds identificeert met het zijn van een ‘aantrekkelijke man’:

(a dying person speaks) “I had to let go of roles he wasn’t even aware of inhabiting. Not just the obvious roles, like doctor, but more subtle ones, like that of the strong, active man, the leader, the decision maker. The role of being a good-looking man: Any part of me that identified with being handsome was slowly being erased.” (Sallie Tisdale, 2018, p80)

Zoals we van een zen-beoefenaar kunnen verwachten, is haar handreiking dat je niet hoeft te wachten tot het sterfbed eer je jouw identificaties onderzoekt. Liever niet zelfs. Het is een levenslange oefening om je identiteit licht te dragen. Het afleggen van je identiteit, en zelfs ‘erasing roles’ waarvan je je maar deels of impliciet bewust was, is volgens Tisdale een belangrijke steun om in vrede te kunnen sterven.

Een tweede belangrijke les uit dit boek gaat over de angst voor verlies aan waardigheid. Dit is een angst die ik persoonlijk ken. Ik ben nu 49 jaar en voor zover ik weet ben ik gezond. Als ik aan mijn eigen sterven denk, ben ik vooral bang om mijn autonomie te verliezen, incontinent in bed te liggen, mensen die mijn braaksel moeten opruimen. De angst voor verlies aan waardigheid leek me ondragelijk. Tisdale heeft een ander licht laten schijnen op die angst van mij, die een universele angst blijkt te zijn waar ze uitgebreid bij stil staat.

Tisdale ontwart een kluwen aan redeneringen en begrippen. Ten eerste is waardigheid intrinsiek aan iedereen gegeven, die is niet afhankelijk van je fysieke omstandigheden of wat dan ook. Die waardigheid is er en zal onveranderd blijven. Ten tweede moeten we autonomie niet beperken tot fysieke autonomie. Je bent zoveel meer dan je lichaam.

“If dignity arises from our inherent worth, the nagging, illness, and weakness can’t affect it. We can be upright even while falling down. I think one of the marks of maturity – at least, a marker I have been working on my entire adult life- is the willingness to be seen exactly as I am.”

“I need extra help, and to not see it as a reflection on my worth. I see that autonomy isn’t necessarily phyiscal. …my body is not a reflection of my worth” (p53)

Het boek is goed geschreven én heeft een bijzondere, subtiele, wijze inhoud met veel voorbeelden uit haar jarenlange ervaring als stervensbegeleider. Het is een nuttig en rijk boek voor iedereen die zichzelf wil voorbereiden op zijn eigen dood dood of die haar of zijn dierbaren wil bijstaan in het stervensproces. Tisdale waarschuwt in het begin van haar boek: het is niet zozeer een boek om te lezen als het sterven van een dierbare acuut is en het is ook geen zelfhulp-boek met ‘ quick fixes’. Het boek biedt eerder een venster op het leven en sterven dat nadere beschouwing vereist.

Boek van: Sallie Tisdale.

Titel: Advice for Future Corpses *. A practical perspecitve on Death and Dying. *And those who love them.

Touchstone. 2018