Jaarlijks organiseert Anton Hendriks een of twee leesgroepen. Hiervoor kiest hij steeds boeken uit die liggen op het grensvlak van moderne filosofie en theologie. Lees de terugblik op de boeken die de afgelopen twee jar gelezen zijn én welk boek na de zomervakantie opgepakt wordt.

 

Vorig jaar is de grote sociale Encycliek  “Laudato Si’ aan de orde geweest, een zeer doorwrocht werk over de milieuproblematiek, waaraan economen, ecologen en andere wetenschappers hebben meegewerkt. In de winter en lente van 2022 is het boek van Marc van Dijk ‘Het wonder van betekenis : op zoek naar geluk en wijsheid met Paul van Tongeren’ besproken. Paul van Tongeren is emeritus hoogleraar wijsgerige ethiek te Nijmegen, Leiden en Leuven. Als Denker des Vaderlands roert hij zich soms geëngageerd in actuele thema’s, o.a. de Coronapandemie, als wake up call voor herbezinning op onze levensstijl.

Aantal jaren terug is een ander boek van Paul van Tongeren besproken, “Over morele ervaring, deugdethiek en levenskunst”.  Hij is zelfs een keer naar Rotterdam gekomen om met ons een aantal vragen over dit boek te behandelen. Dat deed hij op een aangename manier en zeer aanspreekbaar voor niet-vakmensen.

Paul van Tongeren is een deskundige op het terrein van de filosoof Aristoteles, die grote invloed heeft gehad op het denken van de dominicaan Thomas van Aquino, als ook deskundige in de filosofie van Nietzsche. Beide denkers komen in dit boek uitvoerig aan de orde. Heel bijzonder, want zij zijn elkaars tegenpolen. Paul van Tongeren laat beide filosofen aan het woord, en dat is heel spannend. Aristoteles, de denker over harmonie en ordening, Nietzsche, de filosoof met de hamer, een zeer ongemakkelijk denker, die de chaos van het menselijk bestaan niet uit de weg gaat. Beide kanten van de mens, diens chaos, onzekerheid en zijn behoefte aan ordening worden tegenover elkaar geplaatst: de behoefte aan veiligheid en zekerheid en de rauwheid van het menselijk bestaan, waar je niet onder uit kunt. Paul van Tongeren lost deze spanning niet op, want deze tekent het menselijk leven, ook van hem persoonlijk. Beide denklijnen geven voldoende stof voor reflectie. Deze reflectie is een doorgaande zoektocht van de mens om zich zijn plaats te vinden in de wereld van vandaag, gisteren en in de toekomst. Dat moet je kunnen uithouden en dat gaat niet vanzelf.

De verwondering over zaken, belevingen en contacten is het begin van de filosofie geweest: verwondering stemt tot nadenken en uitwisseling. Niets staat vast, er zijn geen betonnen dogma’s: alles is open en onbeslist, zeker na de dood van God, die voor Nietzsche aanleiding is om alles door elkaar te schudden en toch overeind te blijven. God biedt geen zekerheid meer door zijn ordening, geen garantie dat alles op zijn plek komt: hij is geen vluchtweg meer, op wie men zijn hoop kan vestigen. De mens moet het maar zelf uitvechten wat voor hem geluk en wijsheid is, wij kunnen nergens meer staat op maken. Zo’n levensgevoel kan leiden tot cynisme (wat maakt het uit) of tot onverschilligheid (het zal wel). Voor Paul van Tongeren is dat niet zijn keuze. Hij wil nadenken, zin zoeken, betekenis ontwaren voor een slagend leven. Dat is eigenlijk de opdracht van ieder van ons en daar ben je nooit klaar mee.
In feite zijn wij ontheemd, nu God dood is: de richtsnoer voor onze behoefte aan ordening (Aristoteles) is ons ontvallen, wij zullen ons door de chaos van het leven moeten worstelen.

Dat is ook het thema van de moderne “radicale theologie”: God, mijn God, waarom heb je mij verlaten”, de kreet van Jezus aan het kruis. De comfortzone van het geloof is gaan wankelen. Hoe blijven we overeind, met onszelf, met anderen? “Vluchten kan niet meer”: we hebben geen andere keuze meer dan het leven nu met het oog op het leven na-nu recht in de ogen zien.

Na de zomervakantie gaat onze zoektocht verder aan de hand van het onlangs verschenen boek ‘Onzeker weten : een inleiding in de radicale theologie‘. Filosofie gaan hand in hand met geloofsdenken. Dat boek leunt erg tegen het boek van Peter Rollins, een Ierse schrijver, theoloog en filosoof: “Verslaafd aan God”. Dat is ook de teneur van Eckharts bekende uitspraak in preek 32: “Daarom bid ik God, dat hij mij van God losmaakt”.  We moeten leven “alsof er geen God bestaat” (Hugo de Groot, Bonhoeffer).
Een avontuur waar ik me op aan het voorbereiden ben.

Anton Hendriks, vrijwilliger Het Steiger en De Kloostertuin.